Schimitzek Stanisław (1895–1975), dyplomata, publicysta. Ur. 18 VII w miejscowości Přívoz na Morawach, był najstarszym z dzieci Antoniego (zob.) i Ireny z domu Spoth.
W l. 1907–13 S. uczył się w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, gdzie zdał maturę. W r. 1913 rozpoczął studia prawnicze na uniw. w Wiedniu i równocześnie studia w tamtejszej akad. handlowej. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został zmobilizowany i przydzielony do 5. p. artylerii polowej, ale uznany za niezdolnego do służby liniowej z powodu wady serca. Następnie został odkomenderowany do oddziału górniczego pospolitego ruszenia w Brzeszczach i zatrudniony w Zarządzie Państwowych Kopalń Węgla jako referent statystyczny. W r. 1916 zapisał się na letni semestr prawa na UJ. Studia ukończył z tytułem doktora praw w r. 1919. W t.r. odbył praktykę zawodową w Sierszańskich Zakładach Górniczych.
W r. 1920 S. został przyjęty do Min. Spraw Zagranicznych (MSZ), od 1 III 1920 zatrudniony jako sekretarz konsularny II kl. w Konsulacie RP w Pradze w referacie prawnym. Od 1 IX 1921 kierował referatem czechosłowackim w Wydz. Środkowo-Europejskim w centrali MSZ. Brał udział w rokowaniach na temat podziału Śląska Cieszyńskiego, kwestii Jaworzyny i związanych z tym spraw likwidacyjnych i ekonomicznych. Od 1 VI 1923 był sekretarzem Poselstwa RP w Paryżu w dziale prawnym. Jesienią t.r. delegowany do Genewy, uczestniczył w dalszej fazie sporu o Jaworzynę i w staraniach o wybór Polski do Rady Ligi Narodów. Z dn. 31 VIII 1925 wrócił do centrali, gdzie od 1 IX t.r. kierował referatem francuskim w Wydz. Zachodnim. W listopadzie przeszedł do referatu niemieckiego (w tym samym wydziale), objąwszy jego kierownictwo 8 IX 1926. Brał udział w rokowaniach polsko-niemieckich w sprawie optantów, likwidacji własności niemieckiej, prawa osiedlania się obywateli niemieckich w Polsce oraz w rozmowach gospodarczych. Zorganizował w Wydz. Zachodnim referat arbitrażowo-koncyliacyjny i kierował nim od lipca 1927. W listopadzie uczestniczył jako ekspert w misji Tadeusza Jackowskiego w Berlinie, której celem była normalizacja stosunków gospodarczych polsko-niemieckich. W grudniu 1927 został mianowany szefem sekretariatu dyrekcji Dep. Politycznego jako zaufany współpracownik wiceministra Alfreda Wysockiego. Zajmował się na tym stanowisku sprawami organizacyjnymi, koordynując pracę wydziałów Dep. Politycznego. Przez pewien czas redagował wewnętrzny biuletyn MSZ „Polska a zagranica”. Wysocki, po objęciu (10 I 1931) Poselstwa RP w Berlinie, zaproponował S-owi stanowisko radcy. Funkcję tę S. pełnił od 15 II 1931 do 30 IX 1933.
Pobyt S-a w Berlinie przypadł na okres znacznego napięcia w stosunkach polsko-niemieckich, a zarazem zasadniczych zmian politycznych w Niemczech w związku ze wzrostem wpływów narodowych socjalistów. S. organizował przeciwdziałanie niemieckiej propagandzie rewizjonistycznej, zabiegał o polepszenie stosunków między obu krajami, nadzorował rokowania na tematy gospodarcze. Interweniował wielokrotnie w niemieckim Min. Spraw Zagranicznych w sprawie prześladowań obywateli polskich w Niemczech. Po dojściu A. Hitlera do władzy, zgodnie z instrukcjami MSZ, starał się o ochronę prawną prześladowanych w Niemczech Żydów, obywateli polskich. Uczestniczył w r. 1933 w działaniach na rzecz odprężenia między Berlinem a Warszawą. Po przyjęciu jednak w MSZ kursu na poprawę stosunków z Niemcami latem 1933 odwołano z Berlina Wysockiego, a wkrótce potem i S-a (z dn. 30 IX). Początkowo S. miał objąć stanowisko zastępcy kierownika Wydz. Zachodniego, niebawem jednak zmieniono przydział i S. na osobistą prośbę ministra Józefa Becka objął 1 X t.r. kierownictwo Dep. Administracyjnego. Był to niewątpliwie awans, ale zarazem oznaczał odsunięcie S-a od bezpośredniej pracy w dyplomacji. Jako dyrektor Dep. Administracyjnego S. musiał podporządkować się polityce oszczędnościowej prowadzonej przez Min. Skarbu wobec wszystkich agend administracji rządowej. Na jego wniosek przeprowadzono redukcję personelu kilku placówek zagranicznych, obniżono koszty podróży kurierskich, zreformowano zasady opłat wizowych i in. Na swym stanowisku S. miał znaczną autonomię, zarówno bowiem Beck, jak i wiceminister Jan Szembek nie interesowali się finansami resortu. Jako szef Dep. Administracyjnego nadzorował S. przebudowę i renowację pałacu Brühla, siedziby MSZ, ukończoną w maju 1937. Uważany był za umiarkowanego krytyka polityki Becka wobec Niemiec. Brał udział w podjętych w r. 1939 przygotowaniach organizacyjnych w MSZ na wypadek wojny.
Wybuch wojny 1939 r. zastał S-a w Warszawie. Razem z MSZ ewakuował się 4 IX do Kazimierza nad Wisłą. Dn. 6 IX został mianowany komendantem drugiego rzutu ewakuacyjnego MSZ obejmującego: Dep. Konsularny i Administracyjny, Archiwum, część Biura Personalnego i Protokół Dyplomatyczny. Uczestniczył w ewakuacji MSZ do Krzemieńca, a później do Kut. Granicę rumuńską przekroczył 17 IX. Przez kilka dni brał udział w pracach Konsulatu w Czerniowcach, w organizowaniu pobytu w Rumunii uchodźców – pracowników MSZ; dn. 21 IX wyjechał do Bukaresztu. Wezwany do Paryża przez Aleksandra Ładosia, ministra bez teki w rządzie gen. Władysława Sikorskiego, 24 X opuścił z rodziną Rumunię.
W MSZ na emigracji nie został S. zatrudniony. Na propozycję ministra Ładosia pracował w specjalnej komisji rządowej, tzw. Komisji Hallera, zbierającej dokumentację przyczyn klęski wrześniowej. W kilka dni po likwidacji tej Komisji (31 I 1940) został mianowany delegatem MSZ w Modanie (miasteczku francuskim na granicy z Włochami), przy polskiej wojskowej placówce granicznej nadzorującej tranzyt Polaków z Rumunii i Węgier. Po wybuchu wojny francusko-włoskiej 10 VI 1940 placówkę w Modanie ewakuowano do Lyonu, a S. został wezwany do Libourne, miejsca pobytu rządu RP. Nie zaliczony jednak do personelu MSZ przeznaczonego do ewakuacji do Wielkiej Brytanii, wyjechał wraz z rodziną do Portugalii. Znalazł się tam 24 VI t.r. Przez kilka tygodni mieszkał w kąpielisku Figueira da Foz, dokąd władze skierowały część polskich uchodźców. Został wybrany na przewodniczącego komitetu reprezentującego uchodźców wobec władz miejscowych, a 14 VIII mianowany delegatem rządu RP ds. opieki społecznej w Lizbonie. Jego zadaniem miało być roztoczenie opieki nad polskimi uchodźcami w Portugalii, organizowanie ewakuacji osób cywilnych oraz starania na rzecz zwolnienia Polaków internowanych w Hiszpanii.
W październiku 1940 S. objął kierownictwo Komitetu Pomocy Uchodźcom Polskim w Portugalii. Na tym stanowisku skoncentrował się na organizowaniu ewakuacji Polaków z Portugalii, od tego bowiem władze miejscowe uzależniały zgodę na przyjęcie Polaków z Hiszpanii i nieokupowanej części Francji. Ewakuacja ok. 80% z 3 tys. osób z pierwszej fali uciekinierów z Francji została zakończona dopiero w połowie 1942 r. Władze portugalskie, doceniając te wysiłki zaczęły życzliwiej traktować kwestię tranzytu Polaków z okupowanej Europy. W r. 1941 S. podjął także starania o zorganizowanie wysyłki paczek żywnościowych do kraju. Akcję rozpoczęto w marcu 1941, wysyłając kilkaset półkilogramowych paczek na przypadkowo wybrane adresy; od wiosny 1942 do poł. 1944 r. była ona głównym zadaniem placówki kierowanej przez S-a. Dzięki darom Polonii amerykańskiej wysyłano też używaną odzież (tylko w r. 1941 65 ton). Gdy po zajęciu przez Niemcy nieokupowanej części Francji w r. 1942 dopływ Polaków do Portugalii ustał, opieka nad uchodźcami i zagadnienia ewakuacyjne zeszły na dalszy plan.
Od stycznia 1944 ograniczono akcję wysyłkową w związku ze stopniowym zajmowaniem wschodnich województw Polski przez wojska radzieckie, od sierpnia t.r. po lądowaniu aliantów we Francji zaprzestano jej całkowicie i zawieszono działalność placówki w Lizbonie. Ogółem od marca 1941 do lipca 1944 wysłano blisko 600 tys. paczek z żywnością za kwotę prawie 130 tys. funtów szterlingów, kilkadziesiąt ton odzieży, ewakuowano blisko 6 tys. uchodźców cywilnych. Od sierpnia 1944 zredukowano personel placówki rządu RP w Lizbonie i skoncentrowano się na akcji poszukiwania osób zaginionych w Polsce i na świecie. Próby wysyłki lekarstw do Warszawy poprzez Czerwony Krzyż w sierpniu i wrześniu 1944 zakończyły się niepowodzeniem.
W lutym 1944 S. podjął – bez rezultatu – starania o powrót do pracy w MSZ. Dn. 31 XII t.r. został zwolniony ze stanowiska delegata Min. Opieki Społecznej w Portugalii. Przez cały 1945 r. przebywał nadal w Lizbonie. Jesienią 1945 zdecywał się powrócić do kraju. W lutym 1946 wyjechał do Londynu, 7 VI t.r. przybył do Gdyni.
Po powrocie do kraju S. mieszkał przez kilka miesięcy w Krakowie. W MSZ, mimo starań, nie został zatrudniony. Od września 1946 do października 1947 pracował w Min.Przemysłu i Handlu jako naczelnik wydziału w Dep. Ekonomicznym, a następnie w Dep. Obrotu Artykułami Przemysłowymi. Współpracował z Min. Ziem Odzyskanych. Od października 1947 do kwietnia 1956 był kierownikiem działu finansowego w Naczelnej Radzie Zrzeszenia Prywatnego Handlu i Usług. Od maja 1956 był redaktorem w wydawnictwie «Wiedza Powszechna». Opracował wspólnie z Janem Czochralskim Kieszonkowy słownik niemiecko-polski, polsko-niemiecki (W. 1967, Wyd. 6, W. 1990) i Słownik turystyczny niemiecko-polski, polsko-niemiecki (W. 1979), a wspólnie z Barbarą Sypniewską i Magdaleną Żurakowską Mały słownik niemiecko-polski (W. 1962), od wyd. 2 poszerzony o „Mały słownik polsko-niemiecki” J. Czochralskiego (W. 1968, Wyd. 7, W. 1977). W styczniu 1957 podjął ponownie starania o pracę w MSZ i tym razem bez rezultatu. Od 1 X 1957 pracował w Zachodniej Agencji Prasowej, gdzie od 9 X 1959 kierował redakcją zagraniczną – do przejścia na emeryturę 31 VIII 1963.
Na emeryturze S. współpracował z Polską Agencją «Interpress». Był członkiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich i ekspertem od spraw niemieckich. W r. 1966 opublikował książkę Przeciwko fałszerstwom (W., również w wersji angielskiej i niemieckiej), gdzie polemizował z wydanym w RFN przez Statistisches Bundesamt wydawnictwem „Die deutschen Vertreibungsverluste. Bevölkerungsbilanzen für die deutschen Vertreibungsgebiete 1939–1950” (Wiesbaden–Stuttgart 1958); w r. 1967 otrzymał nagrodę Polskiego Klubu Publicystów Międzynarodowych. W r. 1970 opublikował pamiętniki z lat drugiej wojny światowej pt. Na krawędzi Europy. Wspomnienia portugalskie (W.). Wspomnienia z okresu pracy w polskiej dyplomacji w latach 1920–1939, pt. Drogi i bezdroża minionej epoki ukazały się pośmiertnie (W. 1976). S. zamieszczał artykuły i wspomnienia m.in. w „Komunikatach Inst. Bałtyckiego”, „Polityce”, „Biuletynie Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich”, „Życiu Literackim”. Był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Zmarł 10 V 1975 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu na Powązkach w Warszawie. Był odznaczony (przed r. 1939) m.in. Orderem Polonia Restituta IV kl., Orderem Korony Rumuńskiej II i III kl., luksemburskim Orderem Wieńca Dębowego, francuską Legią Honorową V kl., Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Korony Belgijskiej.
S. był dwukrotnie żonaty: od r. 1929 z Elżbietą z Pruszyńskich (zm. 14 XII 1945 w Lizbonie) i od r. 1947 z Anną z Neymanów. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Ewę (ur. 1931), zamężną Karską, filologa angielskiego, tłumacza symultanicznego.
Fot. w: Łaptos J., Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, W. 1993; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [1921] s. 8; Rocznik służby zagranicznej RP za l. 1932–9; – Stanisław Schimitzek, „Biul. Głównej Kom. Badania Zbrodni Hitlerowskich” T. 27: 1977 s. 152–3 (fot.); – Jackowski T.G., W walce o polskość, Kr. 1972; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki, W. 1976; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, Londyn 1969–72 III–IV; tenże, Diariusz, wrzesień – grudzień 1939, W. 1989; Wodzicki R., Wspomnienia. Gdańsk-Warszawa-Berlin 1929–1939, W. 1972; Wysocki A., Tajemnice dyplomatycznego sejfu, W. 1979; – „Życie Warszawy” 1975 nr 111, 112, 114, 120; – Arch. UJ: sygn. S II 516, WP II 491 nr 401; Universitätsarchiv w Wiedniu: Księga wpisów, sygn. MF 27; Polska Agencja Informacyjna, Dział Spraw Pracowniczych: Kwestionariusz osobowy, Życiorys pisany 12 I 1956 r., List Ewy Karskiej do autora z 1 III 1993.
Andrzej Essen